BUTUAN CTIY – Septiyembre 21, tuig 1972, gideklara ni Presidente Ferdinand Marcos Sr. ang martial law sa tibuok Pilipinas. Dinhi na nagsugod ang pagmando niini sa nasod pinaagi sa balaod-militar kansa milungtad og 14 ka tuig, hangtod nga napalayas siya sa oposisyon niadtong Pebrero 25, tuig 1986 pinaagi sa usa ka rebolusyon . Gihimo ni Marcos ang maong deklarasyon pinaagi sa Presidential Proclamation 1084, kini agig tubag sa hulga sa Komunistang grupo nga ning daghan na matud pa niadtung panahona. Ang maong deklarasyon, nag hatag og gahum sa Presidente nga solong manduan ang Armed Forces of the Philippines alang sa pagpadayon sa balaod ug kahapsay matud pa sa nasod, ingon man sa eksklusibong gahum niini sa pagdesisyon kung kanos-a mabilanggo ug kanos-a usab mamahimong gawasnon ang tanan nga giilang rebelde, o kaha nalambigit sa kalihukan sa rebeldeng grupo.
Sa unang adlaw pa lang sa Martial Law, pito na dayon ka mga public utility companies ang gipasira, lakip na niini ang mga kompanya nga nagprovide og tubig, kurente, transportasyon, ug kumunikasyon sa publiko. Lakip usab sa gipasira ang anaa sa 400 ka mga media outlets kansa gilangkuban usab sa mga radio stations, newspaper publications, ingon man mga tv networks. Gawas niini, duna gihapoy mga nag operate nga media outlets kansa gipanag-iyahan ra usab sa mga cronies ni Marcos, sama sa Kanlaon Broadcasting System, Daily Express, ingon man Channel 9.
Sa unang adlaw usab sa Martial Law, gipadakop gilayon ang mga senador nga nailang kritiko ni Marcos, sama nila ni Ninoy Aquino, Pepe Diokno, Ramon Mitra, ingon man si Soc Rodrigo. Lakip sa mga napriso sa usa lamang ka adlaw ang kapin sa 8-mil ka mga sibilyan kansa gilangkuban sa mga student journalist, mga trabahante, ug uban pa.
Balik sa pangutana kung nganong gi deklara ni Marcos ang Martial Law. Sumala sa mga histuryador, nga nagsumikad matud pa ang maong deklarasyon tungod sa nagkadaghan nga mga tawong nag protesta batok sa pangamhanan nasangpit nga administrasyon, kini tungod na usab sa nagkataas nga presyo sa mga palaliton, taas nga inflation, social inequality, lakip na usab sa dili maayong land distribution ingon man workers rights. Nasundan pa kini sa pipila ka mga pagpamumba sa nagkadaiyang parte sa kauluhan, lakip na niini ang Plaza Miranda Bombing niadtung Agusto 21 1971, kansa ning kutlo sa siyam ka mga kinabuhi, ug ning angul sa kapin 90. Gihimo ang maong pagpamomba atul sa Liberal Party Rally, kansa mao ang oposisyon sa rehimen ni Marcos. Gibasul ni Marcos ang mga Rebeldeng grupo sa nasangpit nga pagpamomba.
Apan kini usab ang hinungdan nganong na kutay sa mga kritiko nga si Marcos ra usab ang utok sa maong pagpamomba, tungod kay anaa man sa maong rally ang pinaka kalaban niini sa Politika nga si kanhi Benigno Aquino Jr. Gihimo kining basehan ni Marcos nga mag deklara siya og Martial Law, lakip na usab sa basehan niini ang pag-ambush sa kanhi Defense Secretary nga si Juan Ponce Enrile niadtung Septembre 22, 1972.
Apan sa simpleng panlantaw, bisan kon dili nalang natu ipasumangil ang mga panghitabo sa kolor pula ug dalag – nahimo ni Marcos ang maong deklarasyon tungod sa gitawag nga constitutional loophole, diin sumala sa kanhing 1935 constitution, Article 7 section 10, kung ugaling dunay kagubot sa nasod ug mamahimo na kining hulga sa publiko, pwede matud pang ipailawom sa Presidente sa Pilipinas ang nasod sa Martial Law. Wala na kini bisan unsa pang sumpay o eksplenasyon, rason nga sa pag deklara ni Marcos sa Martial Law, blangko ang papel og libre siyang isuwat ang tanan niining gusto nga balaod, sama nalang sa dul-an 2-mil niini ka mga presidential decrees nga nahimo niini sulod sa 14 ka tuig, kapin usa ka libo nga mga letter of instructions, ingon man dul-an 900 ka mga executive orders.
Alayon niini, sigon sa datus sa amnesty international, dul-an sa 70-mil ka mga tawo ang na priso sa panahon sa Martial Law; 34-mil usab ang gipang torture, ingon man kapin 3-mil ang mga nangamatay.
Kini ang rason nga sa kasamtangan nga konstitusyon sa Pilipinas nga mao ang 1987 constitution, gimugna na ang mga safeguard batok sa pag-abuso sa gahom sa Presidente ugaling dunay Martial Law. Sumala sa Article 7 sa kasamtangan nga konstitusyon nga 60 diyas na lamang kon duha kabulan mamahimong molungtad ang martial law. Gawas niini, ang kongreso na dayon ang pwedeng mag extend sa nasangpit nga balaod-militar kung gikinahanglan, apan sa bisan unsang orasa o panahon, mamahimo nang e-revoke sa kongreso ang maong deklarasyon, dili na usab mamahimong suspendihon ang konstitusyon, ang korte, o bisan ang ang kongreso – kansa nag representa sa lehislatura ug hudikatura diin maoy himan sa demokratikong nasod sama sa Pilipinas, nga maoy gipahilom kaniadtu ni Marcos Sr. Ang maong lakang, igo lamang arun maprotektahan ang demokrasya sa Pilipinas.
Sumala pa sa historyador nga si Jose Victor Torres, dili na lamang kita mo padayon taliwala sa kasaysayan, kinahanglan nato kining makat-onan.
